Na kanwie ostatnich wieści polityczno-medialnych dotyczących nieprawidłowości przy sprzedaży kamienic w Warszawie, zdecydowałem się poruszyć temat reprywatyzacji.

Nacjonalizacja jest to akt przejęcia mienia prywatnego przez państwo.

Reprywatyzacja (restytucja mienia) jest to proces polegający na zwrocie uprzednim właścicielom (ich następcom prawnym)mienia przejętego przez państwo w drodze nacjonalizacji lub wywłaszczenia. W mojej ocenie proces ten powinien być powszechny i oparty na jednolitej podstawie prawnej.

Nacjonalizacji dokonano w Polsce po drugiej wojnie światowej, kiedy na mocy aktów normatywnych ówczesnych władz komunistycznych, setki tysięcy Polaków utraciły w całości dorobek swoich pokoleń. Nacjonalizacja objęła niemal wszystkie składniki majątku w tym lasy, zespoły dworsko pałacowe, zakłady przemysłowe, banki i inne przedsiębiorstwa, majątek ruchomy w tym dzieła sztuki i kultury. Najistotniejszą część nacjonalizacji stanowiły jednak gospodarstwa rolne. Podlegały one przejęciu jeżeli ich rozmiar łączny przekraczał bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, natomiast dla terenów przynależnych do Ziemi Odzyskanych (czyli terytorium ówczesnych województw śląskiego, poznańskiego i pomorskiego), jeśli ich rozmiar łączny przekraczał 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni. Przejęcia dokonywane były w drodze arbitralnych decyzji tzw. władzy ludowej, często z pogwałceniem obowiązujących przepisów prawnych.

Rzeczpospolita Polska jest jedynym krajem postkomunistycznym w którym nie uregulowano kwestii własnościowych po drugiej wojnie światowej. Stąd też używanie przez obecny rząd oraz media określenia reprywatyzacja jest zupełnie nieuprawnione.

Po upadku socjalizmu (komunizmu), pomimo pojawienia się wielu obozów politycznych o skrajnie różnych programach, od 1989r. ani rząd ani parlament nie doprowadził do uchwalenia systemowych rozwiązań, umożliwiających nie tylko zwrot majątków przejętych przez Skarb Państwa ale także słuszną rekompensatę osobom poszkodowanym za utracone mienie. Najbliżej był rząd Jerzego Buzka w 2001r. kiedy  to koalicja AWS uchwaliła co prawda ustawę reprywatyzacyjną, jednak została ona zawetowana przez ówczesnego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Spowodowało to rozwój wielu patologii w zakresie obrotu ziemią i gospodarką lokalami komunalnymi. Skutkiem tych wydarzeń jest ciągły wzrost konfliktów społecznych, zahamowanie procesów inwestycyjnych oraz pozbawienie na zawsze wielu Polaków możliwości zwrotu majątków w naturze.

Cały czas w RP obowiązują następujące akty prawne uchwalone przez stalinowskie władze:

1. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa,
2. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944r. 
   o przeprowadzeniu reformy rolnej,
3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945r. w sprawie wykonania Dekretu PKWN o reformie rolnej,
4. Dekret z dnia 8 sierpnia 1946r. o wpisywaniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej,
5. Ustawa z dnia 3 stycznia 1946r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej,
6. Ustawa z dnia 20 marca 1950r. o przejęciu dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego,
7. Dekret z dnia18 kwietnia 1955r. o uwłaszczeniu i uregulowaniu innych spraw związanych 
   z reforma rolną i osadnictwem rolnym,
8. Ustawa z dnia 12 marca 1958r. o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi oraz uporządkowaniu spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego,
9. Ustawa z dnia 25 lutego 1958r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym.

Powyższe zestawienie nie jest wyczerpujące i zawiera jedynie najważniejsze akty prawne nacjonalizacji.

Odzyskiwanie majątków ziemskich obecnie możliwe jest jedynie na podstawie indywidualnych decyzji wojewodów, wyłącznie w sytuacji kiedy przejęcia dóbr dokonano niezgodnie z ówczesnymi regulacjami. W tym miejscu zaznaczyć należy, że droga sądowa w trybie jurysdykcji sądów powszechnych w zakresie orzekania o nielegalności przejęć jest niedopuszczalna. Sądy powszechne orzekają jedynie w sytuacji następczych roszczeń odszkodowawczych, związanych 
z odpowiedzialnością Skarbu Państwa za zniszczenie substancji majątkowych.

Byli właściciele gruntów rolnych do niedawna mogli wykupić swoje dawne dobra na zasadzie pierwszeństwa. Niestety ta jedyna namiastka reprywatyzacji, nota bene niesłuszna i niesprawiedliwa, zniknęła z ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dniem 1 stycznia 2016r.

Powyższe fakty kładą się cieniem na podstawowe funkcje Państwa prawa wynikające bezpośrednio 
z konstytucji RP. Brak szacunku kolejnych władz dla prawa własności i pracy pokoleń Polaków, przyzwolenie na obecność w systemie prawnym komunistycznych regulacji prawnych jakże dalekie są od konstytucyjnych zasad wolności i sprawiedliwości społecznej.

Autor: radca prawny Artur Walkowiak