Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2015, poz.978) nie reguluje w sposób generalny wpływu postępowań restrukturyzacyjnych na postępowania sądowe, administracyjne i sądowoadministracyjne dotyczące masy restrukturyzacyjnej. Ustawodawca zadecydował się na dość kazuistyczną regulację w tym przedmiocie. Poszczególne postępowania restrukturyzacyjne rządzą się bowiem swoimi oddzielnymi regułami, a każde z nich jest inne z punktu widzenia ograniczeń prowadzenia postępowań przez dłużnika.
Brakiem ograniczeń co do samodzielnego prowadzenia postępowań sądowych, administracyjnych i sądowoadministarcyjnych charakteryzuje się postępowanie o zatwierdzenie układu. Postępowanie te w zasadniczej części toczy się poza sądem. Dłużnik przy wsparciu nadzorcy układu jest jednocześnie uprawniony, jak i zobligowany do samodzielnego zbierania głosów wierzycieli celem doprowadzenia do zawarcia układu. Rola sądu sprowadza się w zasadzie do wydania postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu. Do czasu wydania takiego postanowienia postępowanie o zatwierdzenie układu nie ogranicza możliwości wszczęcia oraz prowadzenia innych postępowań z udziałem dłużnika. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 1 Prawa Restrukturyzacyjnego zawarcie umowy z nadzorcą układu nie ogranicza dłużnika w zarządzie jego majątkiem.
Sytuacja ulega zmianie z chwilą wydania przez sąd postanowienia o zatwierdzeniu układu. Art. 224 ust. 1 stanowi, iż od dnia wydania postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu do dnia jego uprawomocnienia nadzorca układu wykonuje uprawnienia nadzorcy sądowego, a odpowiednie zastosowanie znajdą tu przepisy art. 36 ust. 2 i 3, art. 37 ust. 1 oraz art. 39 ust. 1. W praktyce oznacza to, iż zgoda nadzorcy układu nie będzie potrzebna celem wszczęcia postępowania, w którym dłużnik będzie dochodził np. zapłaty. Zgoda taka jednak będzie wymagana, gdy dłużnik podejmował będzie czynności dyspozytywne takie jak zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia. Art. 39 ust.1 stanowi, iż po powołaniu nadzorcy sądowego dłużnik może dokonywać jedynie czynności zwykłego zarządu, a do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest zgoda nadzorcy. Ustawa przewiduje rygor nieważności dla czynności dokonanej bez wymaganej zgody.
W przypadku pozostałych trzech postępowań restrukturyzacyjnych tj. przyśpieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe i postępowanie sanacyjne największe ograniczenia co do możliwości samodzielnego prowadzenia postępowań przez dłużnika występują w postępowaniu sanacyjnym. Uwzględniając wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd odbiera zarząd własny dłużnikowi i wyznacza zarządcę. Zgodnie natomiast z art. 311 ust. 1 postępowania sądowe, administracyjne i sądowoadministracyjne, a także przed sądami polubownymi mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez zarządcę albo przeciwko niemu. Na skutek otwarcia postępowania sanacyjnego dłużnik traci legitymację procesową zachowując jednocześnie legitymację materialnoprawną. Postępowania te co prawda zarządca prowadzi w imieniu własnym, ale na rzecz dłużnika. Postępowania cywilne dotyczące masy sanacyjnej wszczęte przed dniem otwarcia układu ulegają zawieszeniu na mocy art. 174 § 1 pkt. 4 k.p.c. Sąd wezwie zarządcę do udziału w sprawie i podejmie postępowanie z jego udziałem.
Mniejszym rygoryzmem charakteryzuje się postępowanie układowe, w których zgodnie z art. 277 ust. 1 -2 nadzorca sądowy wstępuje z mocy prawa do postępowań sądowych, administracyjnych i sądowoadministracyjnych a także przed sądami polubownymi dotyczącymi masy układowej. Nie ma zatem podstaw do zawieszania tych postępowań. Tylko w postępowaniach administracyjnych, sądowoadministarcyjnych i w postępowaniach przed sądem polubownym nadzorca sądowy ma prawa strony. W sprawach cywilnych natomiast nadzorca sądowy ma uprawnienia interwenienta ubocznego albo uczestnika postępowania, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym (art. 277 ust. 2 Prawa Restrukturyzacyjnego). Sąd prowadzący postępowanie cywilne winien zawiadomić nadzorcę sądowego o terminach rozpraw oraz doręczać odpisy orzeczeń, jednakże zaniechanie sądu w tym zakresie nie stanowi o nieważności postępowania ( wyrok SN z dnia 7 marca 2008 r., III CSK 349/07, LEX nr 494156). Ponadto zgodnie z art. 277 ust.4 Prawa Restrukturyzacyjnego na dłużniku ciąży obowiązek uzyskania zgody nadzorcy sądowego na czynności takie jak zrzeczenie się roszczenia , zawarcia ugody lub przyznania okoliczności istotnych dla sprawy. Brak takiej zgody powoduje bezskuteczność podjętej czynności.
W przyspieszonym postępowaniu układowym dłużnik samodzielnie prowadzi postępowanie sądowe dotyczące masy układowej. Dłużnik jednak z mocy art. 258 Prawa Restrukturyzacyjnego jest obowiązany do poinformowania nadzorcy sądowego o toczących się postępowaniach dotyczących masy układowej wytoczonych przez dłużnika lub przeciwko dłużnikowi. Również i w tym postepowaniu uznanie lub zrzeczenie się roszczenia, a także zawarcie ugody oraz przyznanie istotnych okoliczności istotnych w sprawie wymaga zgody nadzorcy sądowego.
Wierzyciele dłużnika, co do którego nastąpiło otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego mogą dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń również poza postępowaniem. Otwarcie i prowadzenie postępowania nie stanowi bowiem przeszkody w wytoczeniu powództwa cywilnego, zawarcia ugody czy też podejmowaniu innych czynności prawnych. Wierzyciele winni jednak pamiętać o odrębnościach, które cechują poszczególne postępowania restrukturyzacyjne i podejmując kolejne kroki prawne mieć na uwadze ich skuteczność. Również dłużnik, co do którego toczy się postępowanie restrukturyzacyjne w swoim działaniu musi wykazać się znajomością różnic charakteryzujących dane postępowanie restrukturyzacyjnych. Utarta prawa zarządu i inne ograniczenia przewidziane przepisami Prawa Restrukturyzacyjnego mają istotne znaczenia dla ustalenia, czy dłużnik w danych okolicznościach był umocowany do reprezentacji i podejmowania określonych czynności.
Autor: aplikant radcowski Iwona Tomaszewska