Rodzina zastępcza definiowana jest jako czasowa forma opieki nad dzieckiem. W sytuacji, gdy rodzina biologiczna nie wypełnia należycie swoich obowiązków i nie jest w stanie dłużej zajmować się małoletnim, Sąd wydaje orzeczenie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej. Najczęściej rozwiązanie to stosowane jest w przypadku rodzin, w których występują wszelkiego rodzaju dysfunkcje, np.: przemoc, alkoholizm, choroby psychiczne i konflikty z prawem. Warto nadmienić, iż panuje błędne przekonanie w społeczeństwie, że władza rodzicielska zostaje ograniczona rodzicom, którzy żyją w ubóstwie. Nic bardziej mylnego, ponieważ w takim przypadku Sądy zawsze dążą do pozostawienia małoletniego z rodzicami biologicznymi. Dopiero wówczas w momencie pojawienia się problemów współistniejących, zostają podjęte szczególne kroki w celu zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i opieki. Niemniej jednak, Sądy umieszczają dziecko w rodzinie zastępczej dopiero po wyczerpaniu środków mniej dolegliwych, takich jak poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej kontroli kuratora, zobligowania rodziców do dokonywania określonych czynności albo skierowania ich do odpowiednich poradni. Warto również pamiętać, że nie można orzec o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej, gdy chociaż jedno z rodziców posiada pełnię władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny w systemie pieczy zastępczej: „Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:
1) dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2) nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3) wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4) nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5) są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone:
a) zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 października 2017 r.
o podstawowej opiece zdrowotnej (Dz. U. poz. 2217), oraz
b) opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym;
6) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku cudzoziemców ich pobyt jest legalny;
7) zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
a) rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
b) właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
c) wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
W świetle ww. przepisu, o ile zostaną spełnione powyższe kryteria, nie ma żadnych przeciwskazań, aby dziadkowie mogli zostać rodziną zastępczą dla wnuków. Z punktu psychologicznego jest to niewątpliwie bardziej komfortowe dla dziecka, niż umieszczenie w obcej rodzinie zastępczej. Więzi emocjonalne pomiędzy dziadkami a wnukami oraz środowisko, które małoletni znają od dziecka pozwalają na osiągnięcie stabilizacji emocjonalnej i dają im poczucie bezpieczeństwa.
Orzeczenie o powierzeniu pieczy zastępczej i jednoczesnym ustaleniu miejsca zamieszkania przy wnioskodawcach na czas trwania postępowania
Wydanie przez Sąd orzeczenia o powierzeniu pieczy zastępczej dziadkom z jednoczesnym ustaleniem miejsca zamieszkania małoletniego przy wnioskodawcach jest jednym z najlepszych rozwiązań zarówno dla dziadków, jak i wnuków. Oznacza to, że na czas trwania postępowania, dziecko zostaje umieszczone w rodzinie zastępczej, tj. u dziadków i miejscem jego zamieszkania jest każdoczesne ich miejsce zamieszkania. Sytuacja ta jest najlepszą opcją, ponieważ umożliwia dziadkom swobodny wybór miejsca zamieszkania, bez obawy, że biologiczni rodzice będą kwestionowali ich wybory.
Zabezpieczenie w zakresie kosztów utrzymania małoletniego
W toku postępowania, na mocy art. 730¹ § 1 kodeksu postępowania cywilnego możliwe jest złożenie przez dziadków wniosku o udzielenie zabezpieczenia na czas toczącego się postępowania poprzez zobowiązanie uczestników postępowania (rodziców biologicznych) do ponoszenia kosztów utrzymania, wychowania i zaspokojenia potrzeb małoletniego. We wniosku należy wskazać wysokość wnioskowanego zabezpieczenia, termin płatności, należycie uargumentować i uzasadnić swoje stanowisko oraz uiścić opłatę od wniosku w wysokości 100,00 zł. Niezbędne okażą się w tym zakresie wszelkie dowody (paragony, rachunki oraz wyciągi z rachunku bankowego), potwierdzające poniesione koszty na rzecz małoletniego.
Autor: Dominika Brzeska
Prawnik