W związku z zakażeniami wirusem SARS- CoV-2 na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z dniem 20 marca 2020 r. wprowadzony został stan epidemii. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r., poz. 491) wprowadzone zostały liczne nakazy, zakazy i ograniczenia. Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii został wprowadzony zakaz przemieszczania się osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza wyjątkami określonymi w rozporządzaniu. Rozwiązania o tożsamej treści znalazły się w kolejno wydanych rozporządzeniach tj. w rozporządzeniu z dnia 31 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r., poz. 566) oraz rozporządzeniu z dnia 10 kwietnia 2020 r. ( Dz.U. 2020 r., poz. 658). Dwa z ostatnich rozporządzeń nie pochodziły jednak od Ministra Zdrowia, ale od Rady Ministrów. 

Co do słuszności wprowadzonych obostrzeń dotyczących swobody przemieszczania się raczej nikt nie ma wątpliwości. Zastrzeżenia natomiast budzi sam sposób wprowadzenia zakazu przemieszczania się oraz legitymacja Ministra Zdrowia, czy też Rady Ministrów do wydawania rozporządzeń w przedmiotowym zakresie. Swoboda przemieszczania się jest jedną z wolności gwarantowanych i chronionych przez Konstytucję RP (art. 52 ust. 1 Konstytucji RP). Zgodnie z treścią art. 31 ust. 3 Konstytucji RP „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszyć istoty wolności
i praw”.

Konstytucja RP wprost wskazuje, iż źródłem ograniczeń co do wolności konstytucyjnie zagwarantowanych może być wyłącznie ustawa. Konstytucja RP nie przewiduje możliwości ograniczenia wolności w drodze rozporządzenia. Zakaz przemieszczania się winien więc wynikać z samej ustawy, a nie z aktu o niższej randze.

Stanowiska, iż wprowadzone rozwiązania pozostają w zgodzie z literą prawa, w tym przede wszystkim z Konstytucją RP nie da się obronić nawet przy bardziej liberalnym podejściu i uznaniu, iż rozporządzenia te doprecyzowują jedynie regulację ustawową i wobec tego ograniczenia te wprowadzone zostały w drodze ustawy. Wskazać bowiem należy, iż zarówno art. 46 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284, 322 i 374) będący podstawą wydania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2020 r., jak również art. 46a i art. 46b pkt 1–6 i 8–12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284, 322, 374 i 567) będący podstawą wydania rozporządzeń Rady Ministrów z dnia 31 marca 2020 r. oraz z dnia 10 kwietnia 2020 r. zezwala na ustanowienie „czasowych ograniczeń określonego sposobu przemieszczania się”, nie natomiast na wprowadzanie zakazu poruszania się w ogóle. Wobec powyższego zarówno rozporządzenie Ministra Zdrowia, jak również rozporządzenia Rady Ministrów w zakresie, w jakim wprowadzają one zakaz przemieszczania się na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, należy uznać za wydane bez wymaganego upoważnienia ustawowego i jako takie sprzeczne z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.

Nie bez znaczenia pozostaje również wymóg co do zakresu przyjmowanych ograniczeń praw i wolności. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.  Zakaz przemieszczania się w moim odczuciu narusza istotę wolności przemieszczania się, nawet w sytuacji, gdy zostały ustanowione od niego pewne wyjątki.

Powyższe argumenty stawiają pod znakiem zapytania legalność zakazu przemieszczania się. Nadto  brak precyzyjnych przesłanek warunkujących uchylenie zakazu skutkujące dowolnością ich interpretacji przez  osoby  i podmioty  egzekwujące  wprowadzony zakaz (w tym przede wszystkim w zakresie wyjątku  określonego jako zaspokajania niezbędnych potrzeb związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego), jak również podwójny reżim odpowiedzialności (możliwość nałożenia mandatu/ grzywny oraz jednocześnie kary administracyjnej przez Sanepid) to tylko niektóre z niedoskonałości regulacji, z którymi przyjdzie się zmierzyć nam wszystkim.

                                                                                                                 radca prawny Iwona Tomaszewska